به گزارش ریتم نو، در آغاز تیتراژ برنامه با شعری از سید محمد سادات اخوی، آهنگسازی آریا عظیمی نژاد و با صدای امیرحسین مدرس و حمیدرضا ترکاشوند و موسیقی تصویری از محمد علیزاده با عنوان "حلالم کن "به سمع و نظر بینندگان رسید و پسازآن طبق روال همیشگی اخبار موسیقی پخش شد. ترانه "داغ نهان" با صدای رسای محمد اصفهانی و کلام عبدالجبار کاکایی قطعه دیگری بود که در ادامه این برنامه نوازشگر گوش و چشم بینندگان شد و بعدازآن گفتگوی برنامه با «علیاکبر قلیچ» خواننده جوان آئینی پخش شد.
بخش دوم گفتگو با حاتم عسگری، استاد بزرگ آواز و موسیقیدان مطرح کشورمان با موضوع پیوند موسیقی و مذهب و موسیقی تعزیه آغازگر بحث برنامه این هفته شد. این استاد بزرگ تعزیههایی خوانده است که تاکنون منتشرنشده است که در لابهلای صحبتهای خود به این قضیه اشاره کرد و امیرحسین مدرس نیز این موضوع را به فرهنگستان هنر گوشزد کرد، پخش این آثار نیازمند همت و حمایت اهالی فرهنگستان هنر است.
پسازاین بخش سید حسین متولیان در کنار امیرحسین مدرس قرار گرفت و آغازگر صحبتهایشان سؤال امیرحسین مدرس پیرامون ویژگیها و مشخصههای شعر عاشورایی بود که حسین متولیان به توضیح دراینباره پرداخت.
سلوک شخصی شاعر مقدمه شعر آئینی است
وی گفت: برای رسیدن به شعر خوب در این زمینه نیاز به مقدماتی است. امروز از فردی که از پایینترین سطح این اشعار در هیأتهای مذهبی میخواند و از سخیفترین واژگان در مدح ممدوحی که در عظمت او ضرورت دارد کلام بسیار مفاخره آمیز باشد استفاده میکند تا شعری که مهذب است و تمام مقدمات در باب آن رعایت شده است دیده میشود. اما مقدمات کدامند؟ به عقیده من بخش اول مقدمات برای سرودن این اشعار، سلوک شخصی شاعر است به این معنی که شاعر از ابتدا مشخص میکند که من ذوق،قریحه و قلمم را در این راه خرج میکنم. سلوک شاعر در حیطه زندگی ، نوع نگاه و تجربههای زیستی او است. نوع نگاه شاعر و زاویه دید او در شعر عاشورایی بسیار اهمیت دارد ما نمیتوانیم به کسی علاقهمند باشیم و در وصف او بدی و خوبی را یکجا بیان کنیم پس غیرت ما کجا رفته است کما اینکه اهلبیت خاری ندارند و آنچه دارند همه خوبی است.
شاعر عاشورایی باید مقتل خوان باشد
این شاعر افزود: در زاویه دید نکات مهمی نقش دارد نخست اینکه در نگاه شاعر محبت و غیرت باشد یعنی شاعر در مدح کلام گزافه نگوید و دومین نکته دانستن حقیقت است به این معنی که آنچه میگوید حقیقت است یا پر از لکه و ناراستی است. اما دستیابی به حقیقت چگونه ممکن میشود؟مشخص است که این امر بامطالعه و مقتل خوانی به دست میآید. متأسفانه یکی از آفتها در این مسیر عادت به حاضر آماده خوری و دستدوم گرفتن اطلاعات است. یعنی شاعر خود به مطالعه و تحقیق نمیپردازد و به شنیدهها کفایت میکند شنیدههایی که صحت و استناد آن بهدرستی مشخص نیست و این باعث میشود از تأثیرگذاری روضه و منبرها کاسته شود.
شاعر باید علاوه بر ذوق و سلوک باطنی مسلح به مجلس و کتاب باشد
در اینجا گزیدهای از آثار عاشورایی پخش شد و پسازآن امیرحسین مدرس با تأکید به نقش مطالعه در سرودن اشعار عاشورایی و اشاره به اینکه شاعر عاشورایی برای سرودن اشعار ضرورت دارد دو نکته را رعایت کند تا شعر و ترانه او تأثیر لازم را بگذارد اظهار کرد: شاعر نخست باید بهرهای از روضهخوانیهای صحیح و سمع روضه خوب از روضهخوانان با اصالت داشته باشد و نکته دیگر اینکه مقتل خوانده باشد و اطلاعات جامع از طرق مختلف آن را کسب کرده باشد. فردی که مقتل نخوانده باشد و نداند مقتل عبدالرزاق مقرم چیست و لحوف سیدابن طاووس، مقاتل الطالبین و حمید بن مسلم را نشناسند و آخرین مقتل نزدیک به روزگار ما "عبدالزهرا کعبی" را نخوانده باشد نمیتواند متوجه شود دوربین نگاه خود را کجای کار بگذارد تنها زمانی که مسلح به دو سلاح مجلس و کتاب شود در این زمان است که شاعر میتواند بهخوبی واقعهنگاری کند. بهطور نمونه در اثری که از آقای مجاهدی شاعر معاصر سروده شده است شاهد نکتهیابی صحیح از واقعه عاشورا هستیم این اثر از زبان حضرت زینب علیهالسلام بیانشده هم نوع کلام و هم اصالت با کلام گذشته در این شعر حفظشده این شعر در انجمن ادبی و هم در مجلس روضه قابلخواندن است درواقع اثری دووجهی است و بهواقع از این شعر مشخص است که شاعر علاوه بر ذوق و سلوک باطنی مسلح به مجلس و کتاب است نکتهای که کمتر شاهد آن هستیم .
نسلی که تنها کپی خوانی میکند
سید حسین متولیان در ادامه در تکمیل سخنان امیرحسین مدرس افزود: برخی از ما خود را در معرض وقایع قرار نمیدهیم و حتی از تکنولوژی جدید به نفع افزایش سطح آگاهیهای مذهبی بهره نمیگیریم البته این موضوع تنها در خصوص ترانههای آئینی دیده نمیشود بلکه درباره تمامی ترانهها مرتکب این کمکاری میشویم. نسل اول ترانهسرایی پیش از انقلاب ما اشعار حافظ، سعدی و مولانا و... را میخواندند و تمام بضاعت ادبی را ورق میزدند و خروجی این کار نوآوری همراه با حفظ بضاعت بود و این باعث میشود ترانه تا به امروز شنیدنی باشد؛ نسل بعدی این ترانهها را بازآفرینی همراه با نوآوری میکند و نتیجه کار دو پله از ترانه اصلی پایینتر است زیرا کپی درجهدو است و نسل بعدی ترانه بهطور نمونه سید حسین متولیان را میخواند و بیآنکه حافظ و سعدی بخواند و بداند و این باعث میشود ترانه عاشقانه و کوچهبازاری ما هم، سطح سخیف پیدا میکند و این موضوع در شعر آئینی هم اتفاق میافتد بهگونهای که افراد حاضر به برداشتن آب از سرچشمه نیستند.
رعایت ادب شرط نخستین ترانهسرایی عاشورایی است
امیرحسین مدرس بابیان اینکه اهلبیت و اصحاب سیدالشهدا در میدان جنگ بداهه و رجزخوانی داشتند گفت: بهطور نمونه حضرت عباس با دستبریده در میدان جنگ رجزخوانی داشتند و ما امروز برای کسانی شعر میگوییم که امیران کلام هستند.
متولیان دراینباره گفت: گهگاه ما ساحت شعر آئینی را با ترانهسرایی معمول اشتباه میگیریم. من بهعنوان ترانهسرا میتوانم بسیاری از واژگان و الفاظ را به خدمت شعر بگیرم ولی زمانی که به ساحت اهلبیت میرسم باید توقفی محکم داشته باشم . یعنی نگاهی به عظمت موضوعی داشته باشم و وقتی عظمت موضوع را دیدم تشخیص دهم چه واژهای متناسب با این عظمت است. بهطور نمونه واژگان محاوره معمولاً باید برای کودکان استفاده شود و اگر برای امام حسین و قمر بنیهاشم استفاده شود زننده است و این لطمه میزند اما اگر از زبان حضرت علیاصغر بیان شود زبان حال میشود و قابلپذیرش است. در فرهنگ تعزیهخوانی ما، اگر دقت کنید مخالف خوانها تحریر ندارند و گویشهایی دارند که به شکل پرتابی است این نشاندهنده خردهفرهنگها است و یا در تعزیه علیاکبر خوان کنار سیدالشهدا تحریر نمیدهد زیرا بیانگر فرهنگی است که میگوید کوچکتر در برابر بزرگتر چهچه نمیزند. تمام این خردهفرهنگها وجود دارد و کافی است به آنها دقت شود.
ورود واژگان سخیف از زبان ذاکران
وی افزود: انتخاب واژگان در شعر عاشورایی اهمیت زیادی دارد و واژه باید متناسب با ممدوح باشد. متأسفانه امروز شاهد واژگان سخیفی از زبان ذاکران همانند "تک میزنم" و "پیامک" میزنم هستیم. واقعاً باید فکر کنیم اگر در مقابل ممدوحی با این عظمت قرار بگیریم از این واژهها باید استفاده کنیم.! یکی از دردسرهای ما این است تمامی این مباحث را 10 ماه جمع میکنیم و در دهه محرم به آن میپردازیم . درحالیکه باید بعدازاین ایام هم به آسیبشناسی محرم و روضهها بپردازیم و نقشه راه به دست بیاوریم که برای تولید اشعار در سال آینده حداقل به آن فکر کنیم. این موضوع یکی از دلنگرانیهاست که باید برای آن برنامه داشت و تفکر کرد.
تجلیل از شعرا و هنرمندان آئینی
متولیان در تقدیر از همت محمد سادات اخوی در جمعآوری مجموعه پرده عشاق از جانب او گفت: استاد سادات اخوی نواهای ذاکران قدیم را جمعآوری و پالایش کرد و در این مجموعه نزدیک به چهل ذاکر و زندگینامه آنها را مطرح کرد. همچنین آریا عظیمی نژاد یکی از کسانی است که در طی این سالها با نوا و موسیقی خود افراد بسیاری را با موسیقی مناسبتی و آئینی آشتی داده است. در حوزه پژوهش مهدی امیر فروغی از دیگر عزیزان در این عرصه هستند که ضرورت دارد در برنامه ساعت 25 معرفی شوند. جمعآوری این مجموعهها بخشی از سلوک شاعر و رفتار درونی ذاکر را انتقال میدهد یعنی مرحوم حداد و حاج اکبر ناظم در خواندن سلوک خود را نشان میدهند و از این موضوع میتوان متوجه شد با چه ادبیاتی باید سمت سرودن اشعار رفت و این نوع نگاهی است که در شعر مشخص میشود.
در ادامه برنامه آیتمی در معرفی آثار و شعرخوانی استاد سید علی موسوی گرمارودی به سمع و نظر بینندگان رسید که در آنیکی از آثار ارزشمند این استاد بزرگ کتاب «آغاز روشنایی آینه» معرفی شد و در ادامه بحث، امیرحسین مدرس به معرفی اشعاری از حسین منزوی در مدح قیام عاشورایی و خصایص بینظیر این اشعار پرداخت و پسازآن متولیان راجع به شعر نیمایی و ارادت نیما و شعر محتشم به مذهب و اشعار مذهبی گفت: شعر آئینی محتشم با آئین و مناسبتها جور درمیآید. بنابراین شعری که در مدح حضرت سیدالشهدا خوانده میشود باید باعث حال خوش و رشد ما شود اتفاقی که در ترجیعبند محتشم به افراد دست میدهد.
رفتارهای نمادین سلوک شاعر را شکل میدهد
مدرس در تکمیل این سخن گفت: شعر محتشم حال روحی ما را خوب میکند جوری که نیاز به چیز دیگری نیست این سخن افراد بسیاری است و کاری که ترانه باید بادل افراد بکند غیر این نیست و از این شعرا بسیارند فیاض لاهیجی، هزین لاهیجی، ادیب المملاک فراهانی و مرحوم حجتالاسلام نیر تبریزی از جمله این شعرا هستند.
پس از پخش نماهنگی بانام «سید باقر» با صدای "حامد عسگری" مدرس چهار پارهای از "محمد عبدالحسینی "، شاعر و خواننده خواند و از آن بهعنوان اثری بهیادماندنی یادکرد و از متولیان خواست نمونههای دیگری از این اشعار خوب را معرفی کند: آثار درخشانی طی این سالها خلقشده است ولی هنوز هم تعداد آنها کم است که یکی از آنها آلبوم «خورشید یا ماه نی »اثر امیرحسین مدرس و آلبوم «ذوالجناح میآید »استاد نجفیان و آلبوم «وداع» استاد سراج از این جمله هستند که انگشتشمار هستند و باید کارهای بیشتری صورت گیرد.آثار باید برای آیندگان ماندگار شود .
وی در انتهای بحث افزود: باید باور کنیم در پیشینه هنر آئینی ما برای بیان یک بیت شعر گهگاه هنرمندان چله مینشستند. جناب مقبل بیستوچهار ساعت از اتاق بیرون نمیآید تا ابیاتی طوفانی خلق شود . اگر محسن حججی را بهعنوان شهید امروز دوست دارم به دلیل رفتار نمادین و شاعرانه اوست. رفتاری که مادری را بر این میدارد که در شب شام غریبان بالش از زیر سر فرزندان بردارد تا حال فرزندان امام حسین را متوجه شوند که سر بر سنگ گذاشتند. این موضوع سلوک رفتاری را شکل میدهد و شاعر عاشورایی باید این سلوک را در شعر منعکس کند که این هم از رفتن به روضههای قدیم و همین پیادهروی اربعین به دست میآید. اگر این اتفاق رخ بدهد به تحقق آنچه از شعر آئینی انتظار داریم میرسیم.